TÌNH TRẠNG DỄ BỊ TỔN THƯƠNG : MẤT MÁT NHIỀU HƠN
Nghịch lý: Cải tạo nhà ở lại gia tăng tình trạng dễ bị thương tổn và mất mát
Cách đây 20 năm, đặc trưng của làng, xóm ở miền Trung Việt Nam là các cụm nhà mái tranh, khung tre, phên tre. Phần lớn các vật liệu này có sẵn ở địa phương và có thể thu gom lại. Vốn đầu tư vào nhà ở rất thấp, hầu như không đáng kể. Đối với các gia đình có địa vị quan trọng trong xã hội, nếu có thể, nhà của họ sẽ là nhà có khung gỗ.
Mặc dù nhiều ngôi nhà rất yếu và dễ bị bão phá huỷ, chi phí cho việc khắc phục không tốn kém bao nhiêu và phụ thuộc nhiều vào gia đình và sự giúp đỡ của của bà con làng xóm. Sau cơn bão, công việc tái xây dựng ở làng được nhanh chóng triển khai, ít tốn kém và cũng không ảnh hưởng lắm đến đời sống gia đình.
Nhưng đến giữa thập niên 1980 thì có sự thay đổi. Các hộ gia đình bắt đầu cải thiện nhà ở. Trước hết chính là thay mái tranh bằng mái ngói xi măng hoặc ngói mốc. Loại mái mới và đắt tiền này được đặt trên một kết cấu nâng đỡ yếu. Ngày nay, nhiều nhà vẫn còn pha trộn các vật liệu, có cả bê tông, ngói lẫn tranh, tre trong cùng một cấu trúc nhà ở. Kết quả là sức chống chọi với bão rất yếu.
Bên cạnh đó trong thực tế xây dựng cũng đã có nhiều thay đổi. Các yếu tố chống chịu được bão thường có trong hầu hết các kiểu nhà « truyền thống » nhằm giữ chặt phần mái và bảo vệ cấu trúc nhà. Cùng với sự thay mới vật liệu xây dựng, các kỹ thuật phòng chống bão hầu hết bị bỏ đi ở các công trình được xây dựng bằng vật liệu « hiện đại » - kết quả là, các kỹ thuật không được áp dụng một cách có hệ thống trong khi người dân biết nhiều về kỹ thuật phòng chống bão. Điều nghịch lý là các hộ gia đình được phỏng vấn*1 đều cho rằng họ không biết làm thế nào để ngôi nhà họ vững và an toàn hơn mặc dù nhiều kỹ thuật đã được phổ biến ở cộng đồng. Có 2 lý do đó là: thứ nhất, để tiết kiệm tiền; thứ hai, người dân tin một cách sai lầm rằng những loại vật liệu này vốn có thể chống chịu được bão. Nguy cơ thiệt hại rất phức tạp bởi vì có nhiều nhà được xây dựng dần dần và thường ở trong tình trạng hoàn thành từng phần theo thời gian. Nói chung, càng đầu tư vào việc hoàn thiện ngôi nhà thì nguy cơ bị thiệt hại càng cao.
Điển hình là, một gia đình có thu nhập hàng tháng khoảng chừng từ 20 - 35 USD thường có diện tích nhà chính là 35m² (5x7 m) và mái hiên (2x7 m) (chưa tính nhà bếp, hành lang và một số nhà phụ khác) - trị giá ngôi nhà khoảng 750 - 1000 USD. Các gia đình thường tự làm ngói xi măng và bờ lô, chở cát và sạn nhưng họ sẽ phải mua nhiều các vật liệu khác như là xi măng, sắt thép, ngói mốc, cửa chính, và cửa sổ. Mặc dù có sự hổ trợ của gia đình và bà con làng xóm, nhiều gia đình cũng phải vay mượn thêm tiền để trang trải cho chi phí xây dựng.
Nhìn chung, trong vòng 15 năm qua, các hộ gia đình có sự đầu tư đáng kể vào việc xây dựng nhà cửa ở vùng nông thôn Việt Nam. Đội ngũ nhân viên dự án DW có thể ước lượng sơ bộ thông qua ngày tháng được khắc trên nhiều ngôi nhà là: hơn 70% nhà ở ở tỉnh và nông thôn miền Trung Việt Nam đã được xây mới trong giai đoạn này.
Từ xã này đến xã khác, chi phí đầu tư vào nhà ở giai đoạn này lên đến một con số đáng kể. Lấy ví dụ 10 xã ở tỉnh Thừa Thiên Huế với khoảng 16 000 gia đình, nơi mà DW triển khai dự án, hơn 15 năm qua, ta có thể ước tính được vốn đầu tư cho 70% gia đình ở xã mỗi ngôi nhà trị giá 800 USD thì tổng vốn lên đến hơn 9 triệu USD. Các tài liệu điều tra ở Thừa Thiên Huế (đối với xã) cũng cho thấy rằng cho dù có sự đầu tư xây mới nhà ở, chỉ khoảng 70% các ngôi nhà này được xếp vào dạng nhà “bán kiên cố” hay yếu hơn, và thế là rất yếu, dễ bị thiệt hại.
Ngày nay, khi bão xuất hiện, chi phí khắc phục thiệt hại về nhà ở khá lớn đồng thời tạo ra ảnh hưởng xấu về kinh tế và vật chất cho gia đình cũng như sức khoẻ cộng đồng. Thiệt hại về mái ngói (thường xuất hiện mỗi khi có bão) mất khoảng 115 USD để khắc phục và hàng trăm USD để khắc phục thiệt hại toàn nhà.
Phòng chống ít tốn kém hơn tái xây dựng:
So sánh với nguy cơ và chi phí nhà ở bị thiệt hại, qua kinh nghiệm làm việc với các hộ gia đình ở tỉnh Thừa Thiên Huế từ năm 1999, trung bình một ngôi nhà 35m2 có trị giá 975 USD tối đa cần 25% (250 USD) trị giá ngôi nhà để đầu tư thêm phần gia cố phòng chống bão. Phần chi phí này còn thấp hơn đối với nhiều ngôi nhà khác. Kết quả là, chi phí đầu tư gia cố phòng chống bão chiếm từ 15 đến 30% trên tổng giá trị của một ngôi nhà vững chắt, trường học nhỏ, trung tâm y tế hay chợ.
Không có khả năng thực hiện các hoạt động phòng chống để ngăn chặn các thiệt hại chính là tiêu phí tiền của gây thiệt hại cho tăng trưởng kinh tế, đảm bảo ổn định cho gia đình.
*1. Op.cit. Lâm Ngọc Mai, tháng 7 – 2001; Trần Minh Châu,
tháng 6 - 2001.
*2 Không gồm nhà bếp, mái hiên và nhà phụ.
*3 DW VN – cơ sở dữ liệu về nhà ở, cải thiện và chi phí gia cố
